In 2017 deed het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een belangrijke uitspraak in het zogeheten MHB-arrest ( (ECLI:CE:ECHR:2016:1108JUD001803011). De kern daarvan was dat public watchdogs, zoals journalisten, bloggers, wetenschappers en ngo’s een rechtstreeks beroep kunnen doen op artikel 10 van het EVRM om documenten van de overheid te verkrijgen, zodra zij deze nodig hebben voor hun werk. Dit betekent dat als hier sprake van is, de Nederlandse Wet open overheid (voorheen de Wob) opzij gezet moet worden.
Hiervan is helaas geen vertaling in het Nederlands. Wellicht is daarom de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State in haar MH17-uitspraak een jaar later gemakkelijk voorbij gegaan aan wat er precies stond in het MHB-arrest (ECLI:NL:RVS:2017:498). Volgens de Afdeling voldoet de Wob (en de Woo) volledig aan de vereisten van het EVRM. Met als gevolg dat in Nederland journalisten en andere public watchdogs volgens de Afdeling alleen in bijzondere omstandigheden, die zij zelf moeten aantonen, een recht kunnen doen op artikel 10 EVRM. Dat lukt tot op heden niet.
Vandaar dat ik voor een onderzoeksjournalist een procedure voer bij de Raad van State, met het verzoek om deze keer goed te kijken naar de tekst en strekking van het MHB-arrest. Of om prejudiciële vragen te stellen aan het EHRM. Want als we goed naar het MHB-arrest kijken, dan werpt de Afdeling een te hoge hobbel op, én hanteert zij daarbij weigeringsgronden die niet in het EVRM voorkomen.
Dit is de relevante overweging van het EHRM in het zogeheten MHB-arrest:
Om artikel 10 van toepassing te laten zijn, moet derhalve worden nagegaan of de gevraagde informatie daadwerkelijk noodzakelijk was voor de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting. (…) Een dergelijke noodzaak kan onder meer bestaan wanneer openbaarmaking transparantie verschaft over de wijze van afhandeling van openbare aangelegenheden en over aangelegenheden die van belang zijn voor de samenleving als geheel (…) Het openbaar belang betreft aangelegenheden die het publiek zodanig raken dat het zich er rechtmatig voor kan interesseren, die zijn aandacht trekken of die hem in aanmerkelijke mate aangaan, met name omdat zij het welzijn van de burgers of het leven van de gemeenschap raken. Dit geldt ook voor zaken die aanleiding kunnen geven tot aanzienlijke controverse, die een belangrijke maatschappelijke kwestie betreffen of die een probleem inhouden waarvan het publiek graag op de hoogte zou worden gesteld. (…) Om na te gaan of een publicatie betrekking heeft op een onderwerp van algemeen belang, moet de publicatie in haar geheel worden beoordeeld, rekening houdend met de context waarin zij verschijnt.
In de Gids open overheid, achtergrond en praktijk leg ik uit dat als sprake is van een Wob- of Woo-verzoek van een public watchdog:
In deze tabel staan de uitputtende toepasselijke belangen, als opgesomd in artikel 10 lid 2 EVRM naast die van de hiermee corresponderende Wob-en Woo-weigeringsgronden zijn gezet. Andere weigeringsgronden moeten buiten toepassing blijven zodra een verzoek van een public watchdog voldoet aan de MHB-criteria.
10 lid 2 EVRM: “weigeringsgronden” alleen indien zij “bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van”
Komt overeen met uitzondering in artikel 10, lid 1 en 2 Wob:
Komt overeen met uitzondering in artikel 5.1, lid 1, 2, 4 en 5, Woo:
de nationale veiligheid
1 b. de veiligheid van de Staat zou kunnen schaden
Zie Wob
territoriale integriteit of openbare veiligheid
2. g. de bescherming van het milieu waarop deze informatie betrekking heeft
2. h. de beveiliging van personen en bedrijven en het voorkomen van sabotage;
het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten
2 c. de opsporing en vervolging van strafbare feiten
2 d. inspectie, controle en toezicht door bestuursorganen
de bescherming van de gezondheid of de goede zeden
de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen
1 d. persoonsgegevens betreft als bedoeld in de artikelen 9, 10 en 87 van de Algemene verordening gegevensbescherming, tenzij de verstrekking kennelijk geen inbreuk op de persoonlijke levenssfeer maakt
2. e. de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer
2.g deels, v.w.b. derden / bedrijven, erkende rechten zoals auteursrecht
1. e. nummers betreft die dienen ter identificatie van personen die bij wet of algemene maatregel van bestuur zijn voorgeschreven als bedoeld in artikel 46 van de Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming, tenzij de verstrekking kennelijk geen inbreuk op de levenssfeer maakt.
2. f. de bescherming van andere dan in het eerste lid, onderdeel c, genoemde concurrentiegevoelige bedrijfs- en fabricagegegevensgegevens.
om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen
1 c. bedrijfs- en fabricagegegevens betreft, die door natuurlijke personen of rechtspersonen vertrouwelijk aan de overheid zijn meegedeeld
om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen
Dit betekent dat deze belangen in de Wob en Woo die niet in het EVRM voorkomen buiten toepassing moeten blijven als sprake is van een verzoek van een public watchdog.
Deze Wob-uitzonderingen komen niet voor in artikel 10 EVRM:
10, lid 1, a Het verstrekken van informatie ingevolge deze wet blijft achterwege voor zover dit: de eenheid van de Kroon in gevaar zou kunnen brengen;
10, lid 2, f. het belang, dat de geadresseerde erbij heeft als eerste kennis te kunnen nemen van de informatie;
10, lid 2, g. het voorkomen van onevenredige bevoordeling of benadeling van bij de aangelegenheid betrokken natuurlijke personen of rechtspersonen dan wel van derden, deels v.w.b. de overheid zelf en niet wettelijk beschermde rechten, zoals concurrentie.
Artikel 11, lid 1 In geval van een verzoek om informatie uit documenten, opgesteld ten behoeve van intern beraad, wordt geen informatie verstrekt over daarin opgenomen persoonlijke beleidsopvattingen.
2.1, lid 1, a Het verstrekken van informatie ingevolge deze wet blijft achterwege voor zover dit: de eenheid van de Kroon in gevaar zou kunnen brengen;
lid 2, i. het goed functioneren van de Staat, andere publiekrechtelijke lichamen of bestuursorganen.
2.1 lid 4. Openbaarmaking kan tijdelijk achterwege blijven, indien het belang van de geadresseerde van de informatie om als eerste kennis te nemen van de informatie dit kennelijk vereist.
2.1, lid 5. In uitzonderlijke gevallen kan openbaarmaking van andere informatie dan milieu-informatie voorts achterwege blijven indien openbaarmaking onevenredige benadeling toebrengt aan een ander belang dan genoemd in het eerste of tweede lid en het algemeen belang van openbaarheid niet tegen deze benadeling opweegt. Het bestuursorgaan baseert een beslissing tot achterwege laten van de openbaarmaking van enige informatie op deze grond ten aanzien van dezelfde informatie niet tevens op een van de in het eerste of tweede lid genoemde gronden.
Artikel 5.2, lid 1, persoonlijke beleidsopvattingen in documenten opgesteld voor intern beraad.
